زمینه و هدف: با توجه به اینکه که امروزه جهان و جهانیان پراضطراب‌ترین زمان و زمانه را تجربه می‌کنند، نیاز مبرم به سلامت معنوی دارند. سلامت معنوی در فرهنگ اسلامی همان گونه که تعریف خاص دارد، دارای مبانی ویژه است. یکی از مهم‌ترین مبانی، مبنای انسان شناختی است که از چند جهت تحلیل بردار و تفسیرپذیر است. در این مطالعه، پایه انسان شناختی سلامت معنوی با رویکرد عرفان اسلامی مورد بحث قرار می‌گیرد.
روش: این نوشتار، با مروری بر قرآن کریم و متون مذهبی اسلامی تدوین شده است.
یافته‌ها: یکی از تحلیل‌ها در بستر سلامت معنوی، انسان‌شناسی دینی – عرفانی است که به دو ساحت توجه می‌کند: یکی ساحت لایه‌ها و قوه‌های انسان و دیگری ساحت تعامل، باورها و کردارها که اولی نیروهای سلامت‌زا و بیماری‌زای انسان را که در برابر محرک‌ها و رویدادها فعال می‌شوند، به تصویر می‌کشند و دومی سرچشمه احوال مثبت و اختلالات منفی انسان در هنگام رویارویی با مشکلات و پایه هماهنگ‌کننده قوای انسانی را تبیین می‌کند. این تحقیق به هر دو ساحت می‌پردازد که تبیین سازمند هر دو ساحت اولین بار در این نوشته صورت می‌گیرد تا زمینه تحقیق برای محققان این عرصه فراهم آید. از نگاه ساحت اول هویت انسان قلب اوست که همه اطوار وجودی و قوای ادراکی و سلوکی و اخلاقی او را دربرمی‌گیرد و دارای دو وادی نفسانی و روحانی است. از نگاه ساحت دوم نیز باورها و کردارها در چهار جهت تأثیر متقابل دارند: تأثیر باورها بر کردارهای ظاهری و بدنی؛ تأثیر کردارهای قلبی و درونی بر کردارهای بدنی، تأثیر کردارهای بدنی بر کردارهای قلبی و تأثیر کردارهای ظاهری و باطنی بر باورها. روش این تحقیق نقلی – عرفانی است.
نتیجه‌گیری: موقعی انسان می‌تواند به سلامت معنوی دست یابد که پس از شناخت وادی‌های نفسانی و روحانی و لایه‌های شش‌گانه طبع، نفس، عقل، قلب، روح و سرّ و قوای دوگانه عقل و جهل، بتواند مطالبات هر یک را در جهت الهی سامان دهد و هماهنگ سازد و براساس آن به زندگی معنا و هدف بخشد. همچنین، باورها و رفتارهای خویش را برپایه عقل و دین اصلاح کند و بتواند شیوه مواجهه با مشکلات را بر اساس آن باورها و رفتارها تنظیم کند تا سلامت معنوی خویش را تأمین کند.
